Steve Jobs_Nguồn cảm hứng bất tận cho thế hệ trẻ

Steve Jobs bỏ ngang đại học để tìm con đường vào đời và thành công rực rỡ. Tấm gương đó là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho giới trẻ tại Mỹ. Dù vậy, đó là con đường không dành cho mọi người...

Khi nói chuyện tại lễ tốt nghiệp của sinh viên Đại học Stanford (2005), Steve Jobs - người sáng lập Công ty Apple lừng danh - đã kể về việc bỏ học của mình từ Đại học Reed: "Tiền dành dụm của người lao động như cha mẹ nuôi của tôi sẽ phải tiêu hết cho học phí đại học. Sau sáu tháng theo học, tôi thấy không đáng phải trả giá như thế. Lúc đó, tôi chưa biết mình muốn làm gì trong đời và không tin rằng trường đại học sẽ giúp tôi tìm ra hướng đi trong khi tôi lại đang tiêu hết tiền dành dụm cả đời của cha mẹ tôi. Tôi quyết định bỏ học và tự nhủ rằng mọi việc rồi sẽ ổn thôi. Ngày ấy quả thực tôi có hơi sợ, nhưng sau này nhìn lại, tôi thấy đó là một trong những quyết định sáng suốt nhất trong đời".

Không chỉ có Jobs, Mark Zuckerberg - người sáng lập Facebook - bỏ học từ Đại học Harvard để gầy dựng mạng xã hội lớn nhất thế giới. Zuckerberg kể rằng thần tượng thời sinh viên của anh là Bill Gates, cũng là người bỏ học từ Đại học Harvard để tạo ra công ty phần mềm khổng lồ Microsoft.

Gần đây (5/2013), khi Yahoo! bỏ ra 1,1 tỉ USD mua lại Công ty Tumblr, được sáng lập vào năm 2007 bởi David Karp, một người tự học, không theo học đại học nào, giới trẻ tại Mỹ có thêm động lực để xem xét giá trị thực sự của việc theo đuổi bốn năm đại học đắt đỏ, để rồi khi ra trường vẫn có thể phải gia nhập... đội quân thất nghiệp. Khác với thời sinh viên của Steve Jobs, người trẻ ngày nay có thể học hỏi kiến thức bậc đại học trên mạng, mà không cần vào trường đại học. Những khóa đào tạo trên mạng do các giáo sư danh tiếng phụ trách tại các trang Udacity,Coursera, edX đều miễn phí. Udacity còn có một khóa đào tạo riêng về chuyện khởi nghiệp (How To Build A Startup).

Thomas Friedman - nhà báo nổi tiếng của The New York Times - cổ vũ tinh thần khởi nghiệp với bài Need a Job? Invent It (Muốn có việc làm? Hãy tạo ra nó - 3/2013), xem đó là mục tiêu tốt đẹp nhất của tuổi trẻ nhà trường. Friedman thúc giục giới trẻ thay đổi não trạng thời cũ, học để tạoviệc làm, chứ không phải để tìm việc làm.

Sự phát triển có tính bùng nổ của thị trường phần mềm cho thiết bị di động góp phần quan trọng thúc đẩy chí hướng khởi nghiệp. Câu chuyện thành công của cậu học sinh trung học Ryan Orbuch là một trong những "điển hình tiên tiến". Cùng vài người bạn, Orbuch tạo ra phần mềm Finish trên iPhone, giúp nhắc nhở những việc cần làm (các giờ lên lớp, bài viết phải nộp,...), đặc biệt có ích trong mùa thi. Người dùng Finish có thể chuyển lịch làm việc của mình qua iPhone của người bạn ở gần nhờ công nghệ AirDrop của Apple. Với giá bán 1 USD, phần mềm Finish hiện có được gần 40.000 lượt tải xuống. Finish còn được Apple trao giải thưởng iOS Design Award dành cho phần mềm được thiết kế tốt nhất trên hệ điều hành iOS. "Thừa thắng xông lên", Orbuch thành lập Công ty Basil, chuyên làm phần mềm di động. Với triển vọng của Công ty Basil, không có gì khó nếu Orbuch cần tiếp xúc với các quỹ đầu tư mạo hiểm.

Ryan Orbuch

Người trẻ muốn gầy dựng công ty còn có thể tìm vốn tại trang Kickstarter, nơi các dự án hấp dẫn có thể thu hút đầu tư từ cộng đồng. Với những dự án phần cứng, phương thức huy động vốn tại Kickstarter gần giống như việc đặt mua hàng trước. Đồng hồ thông minh Pebble là câu chuyện thành công tiêu biểu của Kickstarter.

Nhanh nhạy hơn các qũy đầu tư mạo hiểm thông thường, tỉ phú Peter Thiel - một trong những người sáng lập PayPal, một trong những người đầu tư sớm nhất vào Facebook - triển khai từ năm 2010 sáng kiến tài trợ 100.000 USD cho những doanh nhân trẻ không học đại học hoặc bỏ học đại học để khởi nghiệp. Là người tốt nghiệp đại học, nhưng Thiel không cho rằng học đại học là cần thiết, nếu có ý tưởng tốt để khởi nghiệp. Theo Thiel, học phí đại học quá cao so với lợi ích thực tế của người học và học phí đại học lại tăng nhanh hơn tốc độ lạm phát.

Ý tưởng "khuyến khích bỏ học" của Thiel thật táo bạo và đầy thiện tâm. Tuy nhiên, sau ba năm, "qũy đầu tư Thiel cho người bỏ học" chỉ có duy nhất câu chuyện thành công của GigLocator - công ty cung cấp thông tin trong lĩnh vực âm nhạc và biểu diễn. GigLocator có đời sống ngắn ngủi trước khi được mua lại bởi công ty lớn. Theo Dale Stephens - người sáng lập GigLocator - thành công hạn chế của GigLocator có phần vì anh bận thực hiện hợp đồng viết sách với một nhà xuất bản. Quyển sách của Stephens trình bày kinh nghiệm... làm thế nào để nhận được tài trợ của qũy đầu tư Thiel sau khi bỏ học!

Peter Thiel

Với người mạo hiểm khởi nghiệp, chấp nhận thất bại là lẽ thường. Tuy nhiên, nguyên nhân thất bại sớm của nhiều người trẻ lại có tính phổ biến, hơn là đặc thù, nếu xem xét trường hợp cụ thể của Smit Patel.

Theo gia đình từ Ấn sang Mỹ định cư khi lên tám, Patel luôn khao khát trở thành doanh nhân từ tuổi thiếu niên. Patel từng quyết định không theo đuổi bậc đại học để tập trung triển khai ý tưởng của anh về một trò chơi trên mạng mô phỏng thị trường chứng khoán (stock market game) gọi là Cashtag. Tuy nhiên, Patel không sao tìm được người có tài năng kỹ thuật thích hợp để cùng anh thành lập công ty vì Patel không có đủ kiến thức và kinh nghiệm để tự làm mọi việc. Cuối cùng, Patel thừa nhận rằng mình không thể trở thành... Mark Zuckerberg và bắt đầu bước chân trên con đường mới như phần lớn người trẻ: vào đại học với hy vọng tìm được việc làm. Dù sao, ở tuổi hai mươi sôi nổi, Patel tìm được dễ dàng nhiều việc làm ngay trên ghế giảng đường. Khát vọng khởi nghiệp của Patel chắc chắn sẽ thực hiện được trong tương lai.

Smit Patel

Theo nhà bình luận Dan Rowinski (trang ReadWrite - 9/2013), đối với những người khởi nghiệp sớm, ngoài tài năng, còn cần có... cơ duyên nữa. Nói rõ hơn, đó là may mắn gặp được bạn đồng hành thích hợp:"Jobs có được người bạn Steve Wozniak. Wozniak thực sự là cha đẻ của máy tính cá nhân hiện đại.Zuckerberg có hai người bạn Eduardo Saverin và Dustin Moskovitz giúp anh tạo nên Facebook. Gates có Paul Allen nhiều kinh nghiệm lập trình. Chính Allen quyết định thành lập công ty mà sau này trở thành Microsoft".

Theo Rowinsky, những gặp gỡ tốt lành như vậy của những người cùng chí hướng thường xảy ra trong môi trường đại học hoặc công ty. Rowinsky dẫn ra nghiên cứu của Reuters cho thấy trong 88 công ty khởi nghiệp tốt tại Silicon Valley trong vòng ba năm trở lại, có 70 công ty được sáng lập bởi những người bạn từng làm trong cùng một công ty lớn, cùng xuất thân từ các đại học danh tiếng Harvard, MIT hoặc Stanford.

Larry Page và Sergey Brin - hai người sáng lập Google - đã quen nhau tại Stanford. Tuy nhiên, cuộc sống vẫn luôn đa dạng: Jobs và Wozniak quen nhau trong trường trung học, Gates và Allen là bạn từ thuở thơ ấu.

Điều chủ yếu là thành công của những người không học đại học hoặc bỏ ngang đại học đều có tính đặc thù và thất bại có tính phổ biến!

Theo Paul Graham - người sáng lập Công ty Y Combinator, chuyên cho vay vốn ban đầu và tư vấn miễn phí cho những người trẻ muốn tạo lập doanh nghiệp phần mềm - lứa tuổi khởi nghiệp mới là yếu tố quan trọng nhất:

"Nếu bạn ở độ tuổi từ 23 đến 38 và muốn giải quyết 'một phát' vấn đề tiền bạc thay cho việc lãnh lương từ từ trong cuộc sống làm thuê, bạn nên lập doanh nghiệp của mình. Tôi đặt ra giới hạn dưới là tuổi 23 vì bạn cần có thời gian để hiểu biết hoạt động của một doanh nghiệp nào đó đang tồn tại trước khi lập doanh nghiệp riêng.

Tôi đã trải qua một năm làm việc trong một công ty phần mềm để trả những khoản nợ đã vay khi học đại học. Đó là năm tồi tệ nhất trong cuộc sống 'người lớn' của tôi, nhưng tôi đã học được nhiều bài học quý giá (mặc dù lúc ấy tôi chưa nhận thức được điều này) về doanh nghiệp phần mềm. Đó hầu hết là bài học tiêu cực: đừng có quá nhiều cuộc họp, đừng để nhiều người nhúng tay vào cùng một đoạn mã nguồn, đừng để người thuần túy kinh doanh, không hiểu gì về kỹ thuật, điều hành công ty, đừng tạo ra sản phẩm cao cấp, đừng ngăn cách lập trình viên với người dùng, đừng để mã nguồn trở nên quá lớn, đừng đổ tiền vào trụ sở cao sang,... Những bài học tiêu cực cũng qúy giá như những bài học tích cực, thậm chí còn qúy giá hơn vì ta khó mà lặp lại những việc hay ho nhưng hoàn toàn có thể tránh những điều sai lầm.

Một nguyên nhân khác làm cho bạn khó lập công ty trước tuổi 23, đó là người ta không tin bạn. Những người cho bạn vay vốn sẽ ràng buộc bạn bởi đủ thứ điều kiện và bạn có nguy cơ trở thành con rối của họ. Khách hàng sẽ lo rằng bạn có thể 'rơi rụng' bất cứ lúc nào, làm cho họ lâm vào thế kẹt. Ngay cả bạn nữa, bạn cũng ý thức về sự trẻ tuổi của mình, ngần ngại không muốn thuê những người lớn tuổi hơn, chỉ muốn nhận những người nhỏ tuổi hơn mình và điều này làm cho bạn khó chọn được người thích hợp.

Cũng có những người rất khác thường như Bill Gates, lập ra Microsoft ở tuổi 19, cùng với Paul Allen. Nhưng khi đó, Allen ở tuổi 22. Đây có lẽ là yếu tố đáng kể. Cũng cần chú ý rằng khi thành lập, Microsoft đã có đủ vốn cần thiết, không phải vay mượn.

Về tuổi 38, tôi đặt ra giới hạn trên như vậy vì tôi không nghĩ rằng người ta còn đủ thể lực để tạo lập doanh nhiệp phần mềm khi bước qua tuổi này. Tôi đã từng làm việc đến 2-3 giờ sáng mỗi đêm, bảy ngày trong một tuần. Giờ đây tôi không chắc mình còn đủ sức để làm việc như vậy nữa hay không. Ngoài ra, việc khởi nghiệp bao giờ cũng có rủi ro lớn về tiền bạc. Nếu bạn thử lập doanh nghiệp và rồi trắng tay ở tuổi 26 thì cũng không có gì ghê gớm. Rất nhiều người trắng tay ở tuổi 26. Tuy nhiên, ở tuổi 38, bạn không thể chấp nhận nhiều rủi ro, đặc biệt khi bạn có con nhỏ".

Graham lập doanh nghiệp đầu tiên vào năm 1995, mang tên Viaweb, cùng một nhóm bạn ở Đại học Harvard với số vốn vay mượn 8.000 USD. Ra đời trong thời kỳ sơ khai của thương mại điện tử, Viaweb Store là phần mềm ứng dụng Web giữ vị trí hàng đầu trong việc xây dựng và quản lý cửa hàng trực tuyến. Chỉ ba năm sau (1998), Yahoo! mua lại Công ty Viaweb với giá 49 triệu USD và đổi tên Viaweb Store thành Yahoo! Store.

Paul Graham

Thấu hiểu những khó khăn của bước đầu khởi nghiệp, Graham nêu ra ba yếu tố dẫn đến thành công cho doanh nghiệp phần mềm trẻ:

"Bạn cần hội đủ ba yếu tố để khởi nghiệp thành công: tìm được những cộng sự tốt, làm ra được sản phẩm mà người ta thực sự cần và tiêu tiền sao cho ít nhất.

Sẽ rất tốt nếu bạn có được những bạn học tài năng để cùng nhau khởi nghiệp. Doanh nghiệp phần mềm nên có từ hai đến bốn người sáng lập. Bạn có thể cảm thấy gánh nặng quá sức nếu bạn khởi nghiệp một mình. Ngay cả Bill Gates cũng cần có người đồng sáng lập khi tạo dựng Microsoft. Tuy nhiên, đừng có quá nhiều đồng sáng lập vì nếu vậy bạn sẽ phải thường xuyên đối mặt với sự bất đồng quan điểm.

Trong việc thuê người, chúng tôi cũng bắt đầu từ những người bạn. Làm bạn với một người nào đó dù chỉ trong một thời gian ngắn, bạn có thể hiểu người ấy hơn bất cứ cuộc phỏng vấn nào. Thật tuyệt vời nếu bạn tìm được người biết làm việc toàn tâm, toàn ý. Đó là những người có khả năng nhanh chóng trở nên chuyên nghiệp, rất cần thiết cho một doanh nghiệp mới thành lập.

Để làm ra phần mềm mà người dùng thực sự cần, không nhất thiết phải có ý tưởng gì lớn lao. Bạn chỉ cần cung cấp cho người dùng một công nghệ tốt hơn những gì họ đang có. Khi khởi nghiệp, người ta thường ôm mộng tạo lập công ty như Apple hay Google. Đó là các thương hiệu lớn mà công chúng đều biết. Tuy nhiên, còn rất nhiều công ty khác sống lặng lẽ ở các mức hạ tầng kỹ thuật. Muốn dễ thành công, bạn nên chọn những thị trường ẩn tàng, nơi mà nhiều thứ còn rất tệ, đang chờ đợi bạn làm tốt hơn. Bạn có biết rằng ở bộ phận IT trong các doanh nghiệp, người ta tiêu tiền nhiều đến mức khó tin nhưng thường chỉ xây dựng được những thứ bá láp.

Bạn hãy nhắm vào các công ty nhỏ và tạo ra sản phẩm không đắt dành cho họ. Trong kỹ thuật, những thứ rẻ tiền luôn luôn nuốt chửng những thứ đắt tiền. Người ta dễ dàng làm cho sản phẩm rẻ mạnh hơn nhưng khó làm cho sản phẩm mạnh rẻ hơn. Những sản phẩm rẻ được cải tiến dần dần tựa như nước dâng lên trong phòng, ép bẹp gí các sản phẩm cao cấp lên trần nhà. Hãy tạo ra sản phẩm rẻ nhất để nắm giữ cấp thấp. Sẽ rất nguy hiểm nếu bạn để ai đó "bay" ở bên dưới mình, khi đó bạn sẽ ở trong tầm ngắm của họ.

Trong việc tiêu tiền, dù có vay được vốn lớn, bạn phải triệt để tiết kiệm vì tiền vay không phải là tiền của bạn. Không ít doanh nghiệp phần mềm mới thành lập chỉ trong một thời gian ngắn đã cạn vốn và thất bại. Làm phần mềm thực ra không cần văn phòng trong các cao ốc. Bạn chỉ cần một căn hộ, nơi mà mọi người có thể trở lại làm việc sau bữa ăn tối. Đó là thời gian làm việc hiệu quả nhất khi mà không còn chuông điện thoại réo gọi inh ỏi. Bạn có thấy rằng ở nhà ta thường "quậy" máy tính dễ dàng hơn ở nơi làm việc, vậy thì sao không làm cho nơi làm việc gần giống như nhà mình?

Ngoài ra, để tiết kiệm, bạn chỉ nên thuê những người bạn thực sự cần, chứ không phải để cho có 'bộ máy' đầy đủ. Khi điều hành một công ty, bạn sẽ thấy rằng người ta thường hỏi bạn công ty có bao nhiêu người để đánh giá bạn thuộc cỡ nào. Điều này thật ngớ ngẩn. Các nhà báo thường ngạc nhiên khi tôi nói công ty của mình chỉ có hai mươi người. Họ không biết rằng chúng tôi đã đánh bại công ty đối thủ có hàng trăm người.

Tóm lại, lập ra một doanh nghiệp phần mềm không phải là chuyện quá phức tạp như bạn thoạt nhìn. Chỉ cần tạo được sản phẩm mà người dùng yêu thích và tiêu tiền ít hơn số mà bạn làm ra. Liệu có khó lắm không đối với bạn?".

Trong lời khuyên của Graham có những điều bổ ích cho cả doanh nghiệp trẻ bất kỳ, không phải doanh nghiệp phần mềm. Khi xem xét các dự án khởi nghiệp được đưa đến Y Combinator, Graham không đặt ra yêu cầu "bỏ học" như Thiel.

Một buổi trình bày dự án khởi nghiệp tại Y Combinator trước các nhà đầu tư, trong đó có Laurene Jobs (phu nhân Steve Jobs, trái).

Dù khá thành công với Công ty Basil, Orbuch hiện thời dự định vào học Stanford để tìm những người bạn thú vị mới, có được những trải nghiệm mới, không thể có ở cuộc sống bên ngoài, hoặc ở những trường trên mạng. Đối diện với những người thầy kiệt xuất ở đại học danh tiếng cũng là điều có giá trị riêng. Orbuch cho rằng đối với anh giờ đây, việc lựa chọn công ty hoặc đại học không nhất thiết là lựa chọn giữa "trắng" và "đen". Orbuch muốn chọn cả hai!

Ngay cả Karp - nay đã "nổi danh như cồn" với Tumblr - cũng có dự định vào đại học. "Ít ra là giờ đây tôi không phải lo lắng về học phí đại học"- Karp cười vui vẻ.

NGỌC GIAO